Ülkemizde son periyotlarda meydana gelen şiddetli zelzeleler binlerce insanın hayatını kaybetmesine ve derin bir travmaya yol açtı.
Depremden en çok etkilenenler ortasında ise bu felaketi yaşayan ve aile üyelerini, sevdiklerini kaybeden çocuklar yer aldı. Önlenemez kayıplara ahenk sağlamak, mevtle yaşamayı öğrenmek ve yaşama sevincini tekrar kazanarak hayatı sürdürmek için yas sürecinde çocuklara uygun ve gerekli dayanak kesinlikle verilmelidir.
Çocukların bu sıkıntı günleri aşmasında yetişkinler kıymetli rol oynamaktadır. Memorial Şişli Hastanesi Çocuk ve Ergen Psikolojisi Bölümü’nden Pedagog Dr. Melda Alantar, çocuklara vefat eden aile bireylerinin nasıl açıklanması gerektiği hakkında bilgi verdi.
Yetişkinler çocuklara vefatı anlatmakta zorlanırlar
Yaşam olayları ortasında vefat, çocuk ve yetişkinler için kabul edilmesi güç bir gerçektir. Fakat beşerler acı ve keder veren olaylarla başa çıkmayı öğrenerek büyür ve olgunlaşırlar. Yas, çocukluk ve ergenlikte yeni süreç ve maharetlerin elde edildiği farklı gelişim evrelerine ulaşıldığında yine gündeme gelebilir. Örneğin bir yaşında annesini kaybeden çocuk lisan gelişimi sonucu hislerini sözlerle tabir edecek periyoda eriştiğinde vefat olayını tekrar sorgulayabilir. Ergenlik periyodunda somut düşünebilecek bilişsel gelişim kademesine ulaştığında annesinin vefatı üzerine ağırlaşabilir. Erişkinler hayatın bir gün sona ereceği bilgisini çocuklara aktarma konusunda zorlanırlar. Anne-babalar mevtten bahsederek, çocuklarını üzeceklerini düşünürler. Onları korumak isterler. Halbuki mevtin ömrün sonu olduğu ve ölen kişinin geri dönmeyeceği çocuğa uygun lisanla anlatılmalıdır.
Çocuklara mevt haberi kolay, anlaşılır sözlerle verilmeli
Her ailenin yitirilen kişinin yakınlığı, benimsenen kültürel paha ve inançlar, çocuğun yaş ve gelişimsel seviyesi doğrultusunda şekillenen kendine mahsus vefat haberini iletme sistemleri vardır. Bu güç vazifenin yerine getirilmesinde aşağıda belirtilen ipuçları anne-babalar için yol gösterici olabilir:
• Olanları açıklamak için arkadaş yahut öbür yakınlarınızdan daha çabuk davranarak çocuğunuza öncelikle siz ulaşın.
• Haberi vermek için sessiz bir yer seçin, sakin ve şefkatli davranın.
• Makus habere çocuğunuzu alıştırmak için başlangıç yapabilirsiniz. Örneğin “Çok üzücü bir olay oldu. Deden öldü.” üzere telaffuzlar olabilir. Okul öncesi çağ çocuğunuz için “Öldü” sözünün manasını açıklamanız gerekir. “Öldü”, “artık yaşamıyor” biçiminde tanımlanabilir. Yaşamanın ne manaya geldiğini çocuğunuzla konuşun. “Yaşarken nefes alırsın, yürürsün, konuşursun, görürsün, işitirsin. Deden artık bunları yapamayacak.”
• ”Ölüm”, “öldü”, “kanser” yahut “kalbi durdu” üzere açık ve anlaşılır tabirler kullanın.
“Artık bizimle birlikte değil”, “gitti”, “uykuya yattı” üzere bilinmeyen ve karmaşık sözlerden kaçının. Bilhassa uykuya ait açıklamalarda bulunmayın. Bu durumda küçük çocuklar sevdiklerinin bir gün uyanacaklarını düşünürler. “Uzun ve bir daha uyanmayacağı bir uykuya daldı” üzere yaklaşımlar çocukları uykudan korkar duruma getirebilir. Anne-babalarının uyuması halinde de huzursuz olurlar.
• Kolay gerçekleri anlatın, detayların soru formunda sorulmasına imkan sağlayın. Çocuğunuzun duygusal yansılar vermesine müsaade verin, “Bazı beşerler üzüldükleri vakit ağlarlar, başkaları ise acı duydukları vakit reaksiyonlarını belirli etmezler. Bu onların ölen insanı sevmedikleri manasına gelmez.”
• Vefat olayının akabinde birkaç gün boyunca neler olacağını çocuğunuza anlatın. Cenazeyle ilgili süreçler, merasim, defin süreçleri hakkında ailenizin benimsediği görüş, kültürel kıymet ve inançlar doğrultusunda bilgi verin. Nerede olacağınız, nereye gideceğiniz, meskende bulunacak bireyler, gelecek ziyaretçiler hakkında çocuğunuzu bilgilendirin.
• Yaşantınızın tekrar sisteme gireceği konusunda çocuğunuza itimat verin. Birkaç gün içinde okula dönerek, arkadaşlarını göreceğini hatırlatın. Ailenin sevdiği insan olmadan olağan yaşantısına devam edeceğini anlatın. Acılı devirlerde sergilenen olumlu bakış açısı çocuğun yas sürecinden güzelleşerek çıkmasını sağlar.
Ölümle başa çıkmaları için çocuklara yardımcı olunmalıdır
• Çocuğunuzla konuşun, onu dinleyin, destekleyin. Size pek çok soru sorabilir. Birebir soruları tekrar tekrar yanıtlarken sabırlı ve anlayışlı davranın zira sorular çocuğun hissettiği karmaşa ve meçhullüğü gösterir, güzelleşme formülüdür. Gerekli durumlarda “Bilmiyorum” demekten çekinmeyin.
• Unutmayın, çocuğunuz reaksiyonlarınızı izler ve sizi örnek alır.
• Cenaze merasimleri ve anma toplantıları mevt olayını kabullenmemizi sağlar. Aile ve arkadaşlardan dayanak görürüz. Bu merasimler çocuklar için de çok kıymetli ve birçok açıdan yararlıdır. Çocuğun merasime katılması olup bitenleri somutlaştırmasına yardımcı olur. Çocuğunuza merasimde yaşanılacaklar hakkında detaylı bilgi verdikten sonra, katılıp, katılmayacağını sorun. Cenaze merasimine gitmeyi reddediyorsa onu bu bahiste zorlamayın.
• Zorunlu olmadığınız sürece çocuğunuzdan ayrılmayın.
• En kısa vakitte yemek, çalışma, uyku saatlerini belirleyerek, olağan günlük ömür nizamınıza dönün.
• Çocuklar hislerini söz edebilmek için yardıma ihtiyaç duyarlar. Ölen kişi için fotoğraf yapmak, mektup yazmak konusunda çocuğunuzu yönlendirebilirsiniz.
• Ölen kişinin anısına ağaç dikmek, hatıra defteri oluşturmak üzere etkinliklere yöneltebilirsiniz.
• Ölümü husus alan kitapları okumak faydalı olabilir.
• Okulu vefat olayından haberdar etmek, sınıf öğretmeni, ruhsal danışman, başka öğrencilerin yardım ve takviyeleri çocuğun yaralarını sarmasında değerlidir.
Çocuklar yardıma muhtaçlık duyduklarını gösteren işaretler verir
Ebeveynler gerekli durumlarda uzman takviyesi almaktan kaçınmamalıdırlar. Yas sürecinde çocukların yardıma ihtiyaç duyduklarını gösteren kimi uyarıcı işaretler şunlardır:
• Kendilerinin ya da ebeveynlerinin başına makûs şeyler geleceğine ait kaygı nedeniyle okula gitmeyi reddetme,
• Doktor muayenesi sonucu rastgele bir sorun olmamasına rağmen, çocukta süreklilik gösteren şikayetlerin bulunması, bilhassa ölen kişinin rahatsızlığına benzeyen meseleler yaşanması (Örneğin bir yakını kalp krizi sonucu ölen çocuğun açıklanamayan göğüs ağrısından yakınması gibi),
• Günlük aktiflik ve olağan sistemi engelleyecek ölçüde ağır olarak yaşanan dehşet ve tasaların gözlemlenmesi, mesken, okul ve toplumsal ortamlarda misal davranışların sergilenmesi,
• Depresyon çoklukla sevilen kişinin vefatı, boşanma üzere kıymetli kayıpların akabinde görülür. İçe kapanma, dikkat eksikliği, isteksizlik, uyku ve beslenme bozuklukları, hüzün, sıklıkla ağlama üzere belirtilerin 2 hafta boyunca yaklaşık her gün sergilenmesi.
Kaynak: (BYZHA) – Beyaz Haber Ajansı
