Deprem travmasında tıpkı yas sürecinde olduğu üzere beş evresi bulunduğünu belirten Uzman Klinik Psikolog Penbesel Özdemir, bu evrelerin inkar, öfke, pazarlık, depresyon ve kabul olarak sıralandığını söyledi. Bu evrelerin herkes tarafından birebir biçimde yaşanmadığını kaydeden Özdemir, “Birimizin öfke basamağında kaldığı durum daha uzun sürerken, birimizin kabul kısmına geçişi daha kolay da olabiliyor. Her birimizin bu süreçleri deneyimlemesi farklılaşabiliyor.” dedi. Yaklaşık iki ay devam eden uzamış yasın kişi üzerindeki olumuz tesirlerine de değinen Özdemir, uzman takviyesi alınmasını tavsiye etti.
Psikolog Penbesel Özdemir, sarsıntı travmasında da yas sürecinde olduğu üzere beş basamağın bulunduğunu belirterek bu devirlerin özelliklerine ait değerlendirmede bulundu.
Yas Sürecinde Beş Kademe Var
Yas sürecinin Elisabeth Kubler-Ross tarafından tanımlanmış bir süreç olduğunu ve kimi evrelerden oluştuğunu tabir eden Uzman Klinik Psikolog Penbesel Özdemir, bu evreleri inkar, öfke, pazarlık, depresyon ve kabul olarak sıraladı.
İnkar Basamağı: İnsanlar beklenmedik bir durumla karşı karşıya kaldıktan sonra bir şok geçiyorlar. Bu nedenle bu evreye ‘şok’ evresi da denmektedir. “Bu benim başıma gelmez”, “Gerçekten ölmüş olmaz” üzere birtakım cümlelerle şok ve inkar etabı başlıyor. Bu süreç yaşanılan durumun inkarı üstüne kuruluyor.
Öfke Basamağı: Diğer basamaktaysa kişi öfke basamağına geçiyor. Bu süreç inkar basamağından sonra geliyor ve yaşanan kayıptan sonra bir hayal kırıklığı ve öfke evresi başlıyor. Zira kaybedilen kişinin akabinde birtakım suçluluk ve pişmanlık üzere hisler da ortaya çıkabiliyor. Birlikte yapmak istediklerini yapamamak, erken kaybettiğini düşünmüş olmak, isteklerinin ve beklentilerinin artık gerçekleşemeyeceği için yaşadığı engellenmişlik hissi ile birlikte öfke ve külfet üzere hisler artmaya başlıyor. Kişi bu periyotta natürel ki neden benim başıma geldi diye sorguluyor yahut hatalı aramaya başlıyor, sorgulamalara başlıyor. Öfkeye bu süreç eşlik ediyor.
Pazarlık Etabı: Diğer süreç ise pazarlık evresi, bu süreçte de artık yaratıcıyla bir pazarlık sürecine gidiliyor. Kaybedilen kişinin geri dönmesi, hayatta olması ile ilgili bir süreç. Daha çok vefata yakın olduğunu hissettiğimiz yakınlarımıza karşı gösterdiğimiz bir tavır da oluyor. “O ölmesin de bu türlü olsun” üzere daha çok pazarlığa geçilen bir devir. Hayatta kalan lakin artık vefata yaklaştığımız yakınlarımız için bu çeşit tavırlar gösterebiliyoruz. Örneğin zelzelede enkaz altında olan yahut zelzele sonrasında hala hayati kritik bir süreçte olan bireylere yönelik duyulan bir süreç.
Depresyon Kademesi: Depresyon etabında da kişi artık o kaybın verdiği çaresizliği yaşamaya başlıyor. Kayıp gerçeğini hayatımıza aldığımız devir depresyon basamağıdır. Bu devirde kişi, depresyonla karakterize olan hislerini da yaşamaya başlıyor. İsteksizlik, güç azlığı, karamsarlık, suçluluk ve ilgili kaybetmek üzere depresyon evresinde bu hisler yaşanıyor.
Kabul Evresi: Sonraki etap ise kabul basamağı, artık mevtin bizim hayatımızın bir kesimi ve gerçeği olduğunu kabul ettiğimiz bir kademe. Burada artık şunu görüyoruz, ne kadar pazarlık etsek de geri getirebileceğimiz bir durumun olmadığını, bu nedenle de kabul etmenin en sağlıklı yol olduğunu gördüğümüz bir periyoda geliyor. Artık kayıp yaşadığımız şahsa dair hoş anılarımızı hatırladığımız, şükran duyduğumuz ve hayatın o olmadan da devam edebildiğini gördüğümüz kademe bu kademedir.
Herkes bu süreci farklı yaşayabiliyor
Uzman Klinik Psikolog Penbesel Özdemir, bu basamakların herkes tarafından tıpkı formda yaşanmadığını belirterek “Hiçbirimiz bu türlü sırasıyla yaşamıyoruz ya da her evreyi sıra sıra geçip tamamlamış da olmuyoruz. Birimizin öfke basamağında kaldığı durum daha uzun sürerken, birimizin kabul kısmına geçişi daha kolay da olabiliyor. İşin teorik kısmından bahsediyoruz ancak elbette pratikte karşılaştığımızda her birimizin bu süreci deneyimlemesi farklılaşabiliyor.” dedi.
Uzamış yasta kesinlikle takviye alınmalı
Bu süreçte hem uzamış yas hem de tamamlanmamış yas denilen kavramların da gündeme geldiğini belirten Uzman Klinik Psikolog Penbesel Özdemir, “Kişi kayıplarına ulaşamadıkça, hayatta olup olmadığından emin olamadıkça da bu süreci sağlıklı bir formda yaşaması çok zorlaşıyor. Yas uzadığında örneğin 2 aydan uzun müddettir bu reaksiyonlar devam ediyorsa yani ölen şahsa duyulan o ağır hasret hali, daima o anılar ve fikirlerde olma hali devam ediyorsa, şahısta artık vefata dair bariz bir güvensizlik hakimse, kayıplarını hatırlamaktan kaçınıyorsa, ağır bir duygusal acı içerisindeyse, tekrar hayatına ahenk sağlamakta zahmet çekiyorsa ve hayata dair anlamsızlık, boşluk hisleri artıyorsa uzamış bir yas sürecinden bahsedilebiliyor. Klinik olarak ele alınması gereken bir durum için de kesinlikle ruhsal bir takviye alınması gerekiyor.” ikazında bulundu. (BSHA – Bilim ve Sıhhat Haber Ajansı)
